ملاک ارزش گذاری افعال

دیدگاه های گوناگون درباره معیار بازشناسی خوب و بد افعال انسان و یا انسانهای اخلاقی و غیراخلاقی و همنوایی یا ناهمسازی آنها با آیات قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. رفتار و عملکرد انسان ها بر دو گونه خوب و بد تقسیم می گردد. رهیافت به معیار و ملاک این تقسیم بندی یکی از مهم ترین مسائل فلسفه اخلاق به شمار می رود. در ابتدا، نویسنده، به طرح نظریه هایی پرداخته که فاقد ملاک قانونمند درباره مفاهیم اخلاقی اند. این نظریه ها عبارتند از؛ شهودگرایی، حس گرایی، احساس گرایی و وظیفه گرایی عمل نگر. تبیین و تعریف مفهوم اخلاق در نگاه حکمای اسلامی و فلاسفه غرب و تفاوتهای هر دو نگرش پیش درآمد ملاک ارزشگذاری افعال از منظر فلسفه اسلامی و غربی قرار گرفته است. نگارنده برای رهیافت به این ملاک ها در فلسفه غرب، طبقه بندی دیدگاه های اخلاقی غرب را ضروری می بیند و این نظریه ها را به سه گروه انگیزه گرایان، وظیفه گرایان و نتیجه گرایان تقسیم می کند و آن گاه به سراغ ملاک ارزشگذاری افعال در هر یک از این سه گروه و نقد آنها می رود. نظریه اخلاقی اسلام در ملاک ارزشگذاری افعال به باور نویسنده با هیچ یک از نظریه های اخلاقی غرب همانندی ندارد، زیرا در اسلام همزمان به سه سویه، انگیزه و نیت، ذات عمل و پی آیندهای آن توجه شده و هر یک به تنهایی ملاک ارزشیابی قلمداد نشده است. نویسنده، ملاک ارزشگذاری افعال از منظر اسلام را به معیارهای نفسی و فرانفسی تقسیم و مفهوم عمل صالح را واژه کلیدی در شناخت این معیار از نظر اسلام معرفی می کند، در توضیح مفهوم عمل صالح نویسنده بدین نتیجه دست می یابد که عمل صالح و عمل عادلانه رابطه این همانی دارد و بدین ترتیب عمل اخلاقی را عمل عادلانه معرفی کرده است. سپس به سویه های عدل - عدل الهی، عدل اجتماعی، عدل در رهبری، عدالت در حکمیت و داوری، عدل در شهادت و گواهی، عدالت در روابط اقتصادی و اجتماعی - پرداخته و سرانجام رابطه عدالت و عبودیت خداوند را به تصویر کشیده است و ابعاد ظلم و معیار بودن آن برای افعال غیر اخلاقی را بیان می کند.